Nove kazne za stari problem

Analiza rezultata ispitivanja Vrbasa pokazala je da postoji nesporan uticaj urbanih sredina na vodu rijeke i da samoprečišćavanje nije dovoljno da bi kvalitet vode održao propisanu 2. klasu vodotoka, ističu u vladi RS.Nekontrolisano ispuštanje otpadnih voda problem je za koji državu, u kojoj neki gradovi nemaju ni kanalizaciju, baš i nije briga. Nadležni, ipak, obećavaju obračun sa zagađivačima
Sva preduzeća iz tzv. rizične industrije do kraja avgusta moraće podnijeti zahtjev za izdavanje ekološke dozvole, ili će se u suprotnom, suočiti s kaznama. Da bi počele s poslom, nove fabrike unazad već dvije godine ne mogu ni ući u posao bez ekološke dozvole, međutim, do sada su, zahvaljujući rupi u zakonu, potencijalni zagađivači mogli raditi bez problema, i bez ekološke dozvole.Nove, ekološke dozvole urađene su po uzoru na zemlje Evropske unije i po novim propisima moraju da ih obezbijede i stare fabrike. U zemlji, koja još ima gradova bez kanalizacije, teško je, ipak očekivati da će i nove mjere znatnije spriječiti zagađenje naših vodotoka
Posljednjih dana pažnju na ovaj problem skrenulo je zagađenje rijeke Vrbanje na području Čelinca. Velika, masna pjena danima pluta po rijeci, i iako se, gotovo pa pouzdano zna da je za zagađenje odgovorna lokalna
kožara, mali su izgledi da će se situacija popraviti.Ipak, vlasti obećavaju da se radi na poboljšanju kvaliteta vode s posebnim osvrtom na tretman otpadnih voda, koje su već decenijama hroničan problem.
DOZVOLA ILI KAZNA
Novi pravilnik propisuje da će ubuduće ekološku dozvolu morati posjedovati sva preduzeća iz oblasti hemijske, metalske, ekstraktivne i energetske industrije. Ko ih ne pribavi na vrijeme, suočice se s kaznom do 10.000 maraka.
“Dozvola podrazumijeva da postrojenja zadovoljavaju sve uslove sa aspekta zaštite životne sredine, što znači da se iz njih ispuštaju materije ispod zakonom propisanog nivoa”, ističe Zdravko Begović, pomoćnik ministra za ekologiju RS.
Evropska praksa je da svako preduzeće posjeduje ekološku dozvolu. Propisano je da za određene nivoe zagađenja dozvolu daje resorno ministarstvo, a za vrijednosti ispod graničnih vrijednosti zadužene su lokalne zajednice.
Procedura, između ostalog, predviđa da se u odluku o tome ko zaslužuje ekološku dozvolu uključi i javnost.
Iako raspolažemo značajnim vodnim bogatstvom koje istovremeno predstavlja i značajan ekonomski potencijal, u prošlosti nije dovoljno ulagano u zaštitu voda. Stanje se dodatno pogoršalo zbog oštećenja infrastrukture uzrokovanih ratnim aktivnostima i nedovoljnim održavanjem. Izvorišta su potencijalno ugrožena zbog nedovoljne zaštite, nedostatka postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i neadekvatnog održavanja kanalizacionog sistema.
Prema zakonu, u vodotoke se mogu ispuštati samo prečišćene otpadne vode, a vode koje nisu prečišćene odvode se u kanalizaciju. Ipak, primjeri više sredina, poput Čelinca, ukazuju da se takva praksa često izbjegava.
BEZ PREČISTAČA
Pokrivenost stanovništva kanalizacionim sistemima je izuzetno mala i procjenjuje se da je ispod 30 odsto u Republici Srpskoj. U gradovima na kanalizaciju je priključeno od 50 do 60 odsto domaćinstava, a ima i gradova koji nemaju kanalizaciju, kao stoje slučaj sa Bijeljinom. Čak i postojeći kanalizacioni sistemi nemaju izgrađene uređaje za tretman otpadnih voda, osim Trebinja. a domaćinstva koja nisu priključena na kanalizacione sisteme svoje otpadne vode preko septićkih jama ispuštaju u podzemne ili površinske vode.
Prema nekim istraživanjima, polovina bh. populacije ima pristup vodovodnom sistemu, uglavnom u urbanim sredinama. Druga polovina koristi privatne bunare i lokalne vodovode koji nisu pod kontrolom.Iz Regionalnog centra za okolinu ističu da se u vodovodnim sistemima 89 odsto vode za piće obezbjeduje iz podzemne vode, 10,2 odsto iz rijeka i 0,8 odsto iz prirodnih jezera i vještačkih rezervoara. Takva voda je promjenljivog kvaliteta, neku je moguće piti bez tretmana, dok je u drugim slučajevima kvalitet vode u potpunosti neprihvatljiv. U mnogim slučajevima nedostaje tretman vode. Stare i popucale cijevi takode zagađuju vodu prije nego što ona dospije do korisnika. Održavanje vodovodnih cijevi je godinama zapostavljeno. Neke su stare 50-60 godina tako da zbog većih oštećenja nije moguća popravka.
KANALIZACIJA U VRBASU
Gradovi Banjaluka. Jajce i Bugojno, koji su smješteni na rijeci Vrbas, proizvode velike količine otpadnih voda koje bitno mjenjaju kvalitet vode rijeke.Nijedan od ovih gradova, a ni manja naselja u slivu Vrbasa, nemaju izgrađena postrojenja za tretman komunalnih niti otpadnih voda iz industrijskih pogona.
Okvir za aktivnosti zajednice u oblasti voda utvrdjuje se novim Zakonom o vodama u RS koji je stupio na snagu 1. januara ove godine.Mihajlo Stevanović, pomoćnik ministra za vodoprivredu, kaže da se za ocjenu stanja kvaliteta voda primjenjuju noviji propisi iz 2001. godine.
“Zaštita voda podrazumjeva da se stanje površinskih i podzemnih voda ne pogoršava i da se mora postići najmanje dobro stanje”, ističe Stevanović.
On naglašava da industrija, u većini slučajeva ranije izgradjeni kapaciteti, nema izgrađene vlastite uređaje za tretman otpadnih voda i da mogu graditi uređaje za predtretman otpadnih voda i priključenje na gradsku kanalizacionu mrežu ili izgradnju sopstvenih uređaja.Novi pogoni, kao što je , na primjer, banjalučki “Tropik”, grade svoje uređaje.Kako bi se došlo do stvarne slike kvaliteta Vrbasa, tokom prošle godine obavljena je serija istraživanja.Četiri serije ispitivanja sprovedene su u periodu maj-septembar prošle godine, a uzorci vode uzimani su uzvodno i nizvodno od Bugojna i od Jajca, uzvodno od Banjaluke u naselju Novoselija i nizvodno od Banjaluke u naselju Delibašino selo.
“Analiza rezultata ispitivanja pokazala je da postoji nesporan uticaj urbanih sredina na vode rijeke Vrbas i da samoprečišćavanje nije dovoljno da bi kvalitet vode održao propisanu II klasu vodotoka”, ističe Stevanović.
On dodaje da su najveće koncentracije fosfora registrovane na području nizvodno od Banjaluke, na lokalitetu Delibašinog sela.Kvalitet vode Vrbasa ispituje se, između ostalog, i na području sela Razboj, u blizini ušća u Savu, i to 12 puta godišnje.
ZAŠTITA
Rijeka Vrbas je najznačajniji vodni resurs opština Bugojno, Jajce, Donji Vakuf i Gornji Vakuf/Uskoplje, u smislu vodosnadbijevanja, poljoprivrede, turizma i drugih oblika korištenja vode.Međutim, s obzirom da u opštinama ne postoji postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda, otpadne vode se direktno ispuštaju u rijeku Vrbas.
Da bi pitanje zagađivanja Vrbasa već jednom bilo riješeno, iz Regionalnog centra za okolinu BiH obećavaju da će u narednom periodu početi realizacija projekta ekološke zaštite rijeke Vrbas i njene okoline, koji finansira Vlada Norveške.
Projekat će se fokusirati na četiri opštine gornjeg toka rijeke Vrbas – Bugojno, Jajce, Donji Vakuf i Gornji Vakuf/Uskoplje.
Projekat ima za cilj da smanji zagađenje okoline i rijeke Vrbas koje nastaje zbog ispuštanja otpadnih voda putem jačanja kapaciteta Javnog regionalnog uslužnog preduzeća “Vrbas”, opštinskih javnih komunalnih preduzeća i opština.U okviru projekta procijeniće se trenutno stanje, izraditi i odabrati moguće tehničko rješenje za uspostavu sistema prikupljanja otpadnih voda, te izraditi predstudija izvodljivosti koja će obuhvatiti ne samo razvoj infrastrukture, već i potrebe budućeg jačanja i održivog funkcionisanja Javnog regionalnog uslužnog preduzeća “Vrbas”, opštinskih komunalnih preduzeća i opština.
“Glavni cilj projekta je smanjiti zagađenje okoline i rijeke Vrbas koje nastaje zbog ispuštanja otpadnih voda te unaprijediti kvalitet života stanovnika”, kaže Andrea Bevanda-Hrvo, projekt menadžer.
Glavnu prijetnju kvaliteta voda predstavlja ispuštanje komunalnih i industrijskih otpadnih voda direktno u najbliže rijeke duž riječnih obala i oticanje s poljoprivrednih površina na kojima se koriste pesticidi i đubriva.
Kako ističu iz Regionalnog centra za okolinu BiH, kvalitet podzemnih voda je uglavnom dobar, ali ima i suprotnih primjera.Uočljiv je nedostatak pouzdanih podataka o kvalitetu površinskih i podzemnih izvora, pa bi stoga zagađenje podzemnih voda moglo biti daleko rasprostranjenije nego što se sada vjeruje.
Prema aktuelnim istraživanjima, blizu 90% podzemnih voda zadovoljava postojeće propise, dok u nešto više od desetak odsto slučajeva izvorišta nisu za korištenje.
Tanja ŠIKANJIĆ Aida TIPURA – Nezavisne