Naše ribe: Mekousna pastrmka

(Salmothymus obtusirostris obtusirostris) – www.mekousna-konjic.tk
Neretvanska mekousna pastrmka se karakterizira izduženim i bočno spljoštenim tijelom, nešto (relativno) višim nego kod ostalih salmonida. Glava je karakterističnog izgleda, i to zbog ispupčenih lobanjskih kostiju u nivou očiju. Gubica je izdužena, usta su mala, poludonja, mesnata i mekana. Zubi su mali. Osnovna boja tijela je tamnomaslinasta; na bočnim stranama tijela su, od glave pa do ispod leđnog peraja, raspoređene tamne mrlje nepravilnog oblika. Pored crnih, na bokovima su uočljive i rijetke crvene i narandžaste pjege. Leđno i repno peraje su tamnosivi za razliku od ostalih, koja su svijetložuta. Naseljava uglavnom dublje i mirnije dijelove rijeka, a živi u jatima. Mrijesti se između
pete i šeste godine života, i to u periodu proljeća (april, nekada i maj), na šljunkovitom i pjeskovitom dnu, obično u dubljim dijelovima tekućica. Plodnost ove vrste se procjenjuje na oko 4.000-5.000 komada jaja u odnosu na 1 kg tjelesne mase. I za ovu vrstu je, kao i za potočnu pastrmku, karakterističan spolni dimorfizam u doba mrijesta. Hrani se organizmima faune dna: larvama vodenih insekata, oligohetama, račićima itd. Naraste do 50 cm i 2 kg mase, a najčešće su jedinke od 0,50 do 0,80 kg.

Rasprostranjena je jedino u slivu Neretve, pa se smatra endemom ovog područja. Najbrojnija je u rijeci Buni, a naseljava Bregavu, Grabovicu, Drežanku i Ramu i niz manjih vodotoka ovog sliva. Populacija ove ribe je vrlo ugrožena, pa se vrše pokušaji njenog vještačkog uzgoja i poribljavanja njenih prirodnih staništa. Vrlo je osjetljiva na promjene sredine. Vršeni su pokušaji njenog unošenja u vode Crnomorskog sliva (Bosnu kod Sarajeva i Vrbas kod Jajca). Međutim, u tim tekućicama ova vrsta se nije održala, najvjerovatnije zbog nepodudarnosti njene ekološke valence sa kompleksom ekoloških uvjeta u tim eko­sistemima.
Kad je na udici, žestoko se bori i iskače iz vode, a zbog tih mekanih usana koje sitne udice mušica jako lako mogu poderati, potrebno je biti konstantno na oprezu i bez jakih potezanja.Najčešča hrana su joj mušice i larve, a hoće uzeti i leptira. Meso joj je jako ukusno i odličnog kvaliteta.
Neretvansku mekousnu pastrmku, trebinjsku gaovicu, turskog klena, neretvanskog vijuna i bosanskog vijuna stručnjaci izdvajaju kao endemske vrste riba u BiH.

Tekst o mekousnoj pastrmki, časopis iz 1954. godine. Piše o periodu austrougarske vlasti u BiH.

O. Stepanek — Sarajevo »Ribarski list« 1954. str. 52.
“Već smo naveli da je profesionalno i sportsko ribarstvo u BiH za vrijeme austrijske okupacije stajalo pod upravom Direkcije za šumarstvo. Podaci o njegovom vođenju (a naročito u prvim godinama okupacije) su dosta oskudni, ali iz fascikla »Ribarstvo« koje se nalazi u Državnim arhivima u Sarajevu ovdje donosimo i prevod jednog dopisa tadanjeg drž. ribarskog majstora (ujedno i zakupnika ribogojilišta na Vrelu Bosne kod Ilidže) koji je datiran sa 15. maja 1898. god. Dopis je upućen na neku ličnost (vjerovatno E. Dandi, pravnom referentu Direkcije za šumarstvo) jer oslovljava neku ličnost sa: »Vaše blagorođe«, a odnosi se na vrijeme mrijesta i određivanja lovostaje na salmonidne vrste riba u Bosni i Hercegovini. Sadržaj mu glasi:»U prilogu šaljem zatražene podatke o vremenu mrijesta i potrebnoj lovostaji, koje sam na teritoriju okupacionog područja na temelju stečenog iskustva ustanovio. U vezi tih zapažanja radi očuvanja ribljeg fonda predlažem slijedeće mjere:U bosanskim rijekama pastrva se mrijesti od 1. novembra do 15. februara pa je potrebno, da se za ovo vrijeme stavi pod zabranu.U Neretvi se uz pastrvu nalazi još i Morska pastrva koja se u mjesecima decembru i januaru mrijesti oko naselja Glavatičeva, te se i naziva glavatica. No međutim, pošto se i mladica naziva glavaticom to je lovostaja za ovu vrstu ribe potpuno pogrešno određena.Na Boračkom jezeru kod Konjica nema Jezerske pastrve niti Srebrenaste pastrve, nego isključivo jedne vrste Potočne pastrve, koja dostiže težinu od 1/4 kg do 21/2 kg i mrijesti se u novembru i decembru. Na Vrelu Bune kod Mostara nalazi se skoro isključivo jedna! vrsta ribe, koja je sličnija lipljanu nego li pastrvi i koja je poznata pod imenom »Mehkousnica« (pastrva), kako je nazivaju i ribari oko Konjica. Mehkousnica obitava u Neretvi i njenim pritokama i vjerovatno je to t.zv. Srebrena pastrva. Mrijesti se u mjesecima februaru, martu i aprilu, te bi ovi mjeseci za njenu lovostaju bili najprikladniji. Osim toga poribljavalo je ribogojilište rijeku Bosnu još i sa jezerskom barjaktaricom (Salmo salvelinus), potočnom bariaktaricom (Sulmo fontinalis) kao i sa amerikanskom dužičastom pastrvom (Trutta iridea).Prve dvije vrste mrijeste se u isto vrijeme kada i pastrva, dok se dužičasta pastrva mrijesti u martu, aprilu i maju.Odnosno plemenitog raka bilo bi potrebno, da se ženke od l januara do 15. maja stave pod zabranu lova, pošto u to doba imaju ikru. S poštovanjem, Eduard Schubert, ribarski majstor,Vrelo Bosne. 15. maja 1898.« U ovome predlogu o lovostajima pada u oči to, što se iz njega jasno vidi, da još tada postoji slabo poznavanje dviju vrsta naših salmonida i to glavatice (Trutta marmorata), koja je smatrana morskom ili lopovskom nastrvom, koju je Brelim već tada nazvao (Salmo trutta gunberlandi), kao i mekousne pastrve (Salmothumus obtusirostris), koja je smatrana »srebrenom« pastrvom.”